A është toleranca produkt i elitës kulturore?
Xhabyni
Një nga temat interesante që hapi vizita e Papës në Shqipëri është ajo e bashkëjetesës dhe tolerancës fetare. Një temë kjo që ka kohë që pretendohet nga elita jonë kulturore dhe politika si një cilësi, veçanti dhe atribut i shqiptarëve në Evropë.
Arsyet se përse Papa edhe Europa kanë interes, deri diku ekzotik, për këtë harmoni fetare që ne propagandojmë lidhet me faktin se Shqipëria është një nga ato vende që aspiron të futet në Bashkimin Europian e nga ana tjetër ka një shumicë të theksuar myslimane. Praktikisht, Europa e sheh si pasuri faktin që Shqiptarët janë myslimanë në shumicë edhe ëndërrojnë të futen në BE ndërkohë që ne, apo më saktë elita jonë kulturore dhe politike, e shohim me bezdi këtë fakt. Kësisoj, Europa ka një tendencë për të promovuara këtë tolerancë dhe bashkëjetesë ndërsa nga ana tjetër ne përmes mospëlqimit për t’u etiketuar si mysliman kemi tendencën të shtrembërojmë pak fytyrën.
Por, t’i rikthehemi arsyeve se përse Papa dhe Europa e kanë me sy të mirë këtë bashkëjetesë që ne marketojmë. Siç njihet nga historia e Europës, jo pak herë ajo është përfshirë nga luftëra që në thelb kanë qenë fetare, madje aq e madhe ka qenë ndarja fetare në këto vende sa që edhe krijimi i identiteteve kombëtar ka qenë ndikuar edhe në besimet fetare. Fjala vjen, Irlandezët janë katoliko-roman ndërsa anglezët i përkasin kishës anglikane (edhe ato katolikë por që s’e njohin Kishën e Romës).
Nga ana tjetër vështirësitë që sot Europa (gjithnjë e më shumë islamofobe) po has drejt multikulturalizmit dhe pranimit të Islamit si një fe brenda kulturës Europiane ka ndikuar edhe në ndërtimin e një diskutimi të tillë. Akoma më të rëndë Europën e ideve liberale dhe multikulturore e kanë shndërruar zhvillimet dramatike të zgjerimit të BE, mospranimi i Turqisë në mesin e Europës për shkak të besimit fetar mysliman. Referendumet në Zvicër kundër ndërtimit të xhamive, rritja e frymës islamofobe jo vetëm nga e djathta konservatore evropiane por edhe nga ana e majtistëve, ka ngritur shumë pikëpyetje.
Natyrisht, që roli i Papës në shekullin e laicizmit dhe shekullarizmit është më së shumti politik, ndaj edhe vizita e tij në një vend që ka tre besime fetare por që ka një shumicë të theksuar myslimane ka një veçanti edhe njëkohësisht mesazh. Pa harruar këtu edhe Koncilin e Dytë të Vatikanit, i cili sanksionoi njohjen e besimeve të tjera monoteiste si besime abrahamike dhe si udhë përmes të cilave Zoti do të shpëtojë ato besimtarë. Një hap i tillë, ktheu një herë e përgjithmonë udhën e Kishës në raportet e saj me Tjetrin.
Duke pasur parasysh këto faktet e mësipërme, kuptohet qartësisht se përse Papa edhe Europa është e interesuar për promovimin e kësaj kulture komunikimi dhe dialogu. Por pyetja që duhet ne si shqiptarë duhet t’i bëjmë vetes është: A kemi patur ne realisht tolerancë mes nesh për sa i përket besimeve fetare? Nëse po, nga se ka ardhur kjo tolerancë? A mund të jetë jeta jonë e përditshme sot një tregues se ne kemi tolerancë fetare?
Le ta nisim hulumtimin e shkurtër nga pyetja e fundit, duke qenë se shumica jonë kur flet për tolerancë fetare merr shembuj nga jeta jonë e këtyre ditëve. Jo pak herë dëgjojmë se fjala vjen kemi myslimanë që pijnë alkool, apo të tjerë që shkojnë në kishë ose që nuk janë shumë të lidhur me ritet fetare. Pikë së pari, nuk mund të gjykojmë paraardhësit tonë (qoftë edhe të kohës së Zogut) nga sjelljet edhe veprimet e ditëve të sotme sepse shoqëria jonë ka kaluar një ateizëm edhe një shpëlarje truri përgjatë 45 viteve. Kjo ka sjellë si pasojë shkëputjen e traditës dhe mësimit të saj, kjo edhe pse nuk është shoqëruar me tëhuajzimin (që do të ndodhte me shumë mundësi) të religjionit në tërësi por ama ka ndikuar në zhdukjen e traditës për thuajse një brez të plotë. Pikë së dyti, siç dihet myslimanët në Evropë (siç edhe besimet fetare në botën perëndimore) kanë pësuar një tronditje të fortë që lidhet ngushtë me lëvizjet liberale që ndodhën në botën perëndimore.
Sa më sipër është shumë e vështirë që ne të kuptojmë apo determinojmë që fjala vjen gjyshërit apo stërgjyshërit tonë ishin po aq pak fetarë sa ne. kjo sigurisht edhe nga fakti që mjedisi shoqëror ishte tërësisht i ndryshëm nga ai që është sot. Le të marrim shembullin e Tiranës, kryeqytetit të vendit, i cili ka pasur mbi 100 xhami përpara se të vinte regjimi komunist. Ka patur një jetë shoqërore që ishte e ndikuar nga jeta religjioze. Pikërisht kështu ka qenë thuajse të gjithë qytetet shqiptare qoftë ku dominanca qe katolike apo ortodokse.
Cilido që ka patur fatin të ketë një gjyshe apo një gjysh në shtëpi do të ketë dëgjuar prej tyre për ndarjen e lagjeve në qytete të ndryshme. lagje ku jetonin myslimanët, lagje ku jetonin katolikët apo ortodoksët. Në veprën e tij konsulli francez Hyacinthe Hecquart në veprën e tij pë Shqipërinë e Epërme, na tregon se katolikët malësorë të Shkodrës kishin të drejtë të hynin deri në lagjen e Rusit (në qytet). Gjithashtu, ai përshkruan imtësisht që traditat e martesës dhe vdekjes ishin shumë të ndryshme e mbi të gjitha rrallë, po shumë rrallë ndodhnin martesat midis feve të ndryshme.
Në librin e saj voluminoz “Në fillimet e Nacionalizmit Shqiptar”, studiuesja Nathalie Clayer, merret më së shumti me raportin e fesë, etnisë, krahinës e kështu me radhë për të përcaktuar lëvizjen kombëtare. Natyrisht që mendimet e rilindësve kanë ndryshuar me kalimin e kohës, interesant është të vihet re fakti që myslimanët fillimisht qenë edhe si të auto përjashtuar nga lëvizja kombëtare, por që me kalimin e kohës edhe ato u bënë pjesë e saj për arsye të ndryshme. në po të njëjtën mënyrë edhe të krishterët e veriut, hera herës kishin marrëveshje me Serbo-malazezët apo Austro-Hungarezët se sa me shqiptarët e tjerë të besimeve të ndryshme. apo ortodoksët e jugut ishin më të lidhur me kishën greke, e nëse nuk do të ishte për vllahët e Korçës me shumë mundësi beteja për Kishën Shqiptare mund të qe e humbur.
Pikërisht kjo ishte një nga arsyet se përse elita kulturore e njëkohësisht politike u detyrua që të ngulmonte në besimin e shqiptarizmës për të mbledhur shqiptarët e cilësdo fe. E në momentin që bashkimi ndodhi, e në këtë mënyrë emërimi i kombit dhe shenjtëria e tij (pra Zoti u zëvendësua me Kombin siç thotë Gellner) mundësuan më pas evoluimin e kësaj tradite. Duke e emëruar këtë tolerancë dhe bashkëjetesë si një atribut që shqiptarët e kanë patur që nga kohët më të lashta, hera herës elita sekulariste ia ka atribuar një geni të fshehur pagan që ka jetuar ndër ne që nga pellazgët. Por besime të tilla, janë shumë larg të vërtetave që historia mund të tregojë apo besojë.
Paraardhësit në këto troje, që nuk do të thotë doemos të kenë qenë shqiptarë, kanë qenë sa luftëtarë të paganëve e vrasës të krishterëve aq edhe mbrojtës të tyre. Ato kanë qenë gjithashtu edhe kryqtarë që u nisën për të pushtuar Jerusalemin edhe përfunduan duke plaçkitur Kostandinopojën, e po kështu kanë qenë ndër ato që iu bashkuan bizantinëve për të luftuar kundër Papës apo ikonoklastëve për të luftuar kundër ikonave. E ka patur ndër ato që kanë luftuar e kanë goditur në emër të krishterimit mbi osmanët, ka patur ndër ato që janë konvertuar në islam e kanë luftuar kundër Huniadit, Brankoviçit e Skëndërbeut. Ka patur prej atyre që kanë luftuar edhe kundër Saudëve për rikthimin e tyre në Kalifatin e Sulltanit, ka patur prej atyre (siç citon Abdylhamiti në kujtimet e tij) që kanë luftuar në betejën e Dardaneleve kundër Çërçillit.
Kështu, nuk mund të flasim për një tolerancë fetare ndër shekuj si një vlerë e cilësi thelbësisht shqiptare. Historia e botës është e pasur me toleranca të tilla, fjala vjen Siria e sotme ndejti dy shekuj nën sundimin e kalifëve e më pas u konvertua në Islam. Sepse paqja (apo pax) ka ardhur si vullnet i fuqisë sunduese. Nuk mund të ndodhte Pax Romana nëse perandori në Romë nuk e caktonte atë, e nuk mund të ndodhte jeta e paqshme në një mbretëri të mesjetës apo më vonë nëse sunduesi nuk e përcaktonte atë. Histori me popuj që i iknin dekretit perandorak mund të gjenden me shumicë në mitologjitë dhe tregimet e Ballkanit e jo vetëm, por realiteti historik përtej hiperbolave nacionaliste është tërësisht i ndryshëm.
