Euro qe ide e keqe që nga fillimi

A do t’ia dalë Europa të pranojë se bëri gabim që e krijoi?

PAOLA SUBACCHI, Foreign Policy

Euro Faces Continued UncertaintyPas negociatave të ethshme të orës së fundit dhe debateve të ashpra në të gjithë kontinentin, autoritetet e Eurozonës dhe qeveria e re e majtë e Greqisë arritën një marrëveshje. Nëse jeni surprizuar, atëherë e keni gabim. Një marrëveshje sillej vërdallë që nga fillimi për një arsye shumë të thjeshtë: në fund, as qeveria e Greqisë dhe as Gjermania apo vendet e tjera anëtare të euros nuk mund të rrezikojnë një krizë tjetër financiare që do të krijohej nga ndërprerja e financimeve për bankat e Greqisë.

Stabiliteti financiar i 19 vendeve të zonës monetare është ruajtur – së paku për tani. Por paketimi i situatës nuk e ka eliminuar pyetjen kyçe se ku do të shkojmë prej këtu. Ka shumë “lodhje nga kursimet” në Europë aktualisht. Kjo është e kuptueshme, por kjo nuk duhet të devijojë debatin dhe të lejojë Europën të shmangë sërish një vlerësim themelor të domosdoshëm për të gjithë projektin euro: A ka kuptim ky projekt nëse merren parasysh pengesat dhe limitet që ka krijuar? Cila duhet të jetë rruga për të ecur përpara? E për më tepër, a qe një ide e mirë që nga fillimi?

Bashkimi Monetar Europian qe bazuar në ekonomiks të keq që nga fillimi. Siç e tha ekonomisti gjerman Rudiger Dornbusch në revistën Foreign Affairs më 1996, “Nëse ka patur ndonjëherë një de e keqe, EMU-ja është kjo ide e keqe.” Eurozna nuk ka cilësitë e asaj që ekonomistët e quajnë “zonë optimale për një monedhë.” Sipas përkufizimit standard, një zonë optimale monedhe karakterizohet nga mobilitet perfekt i punës, fleksibilitet perfekt i pagave dhe një sistem i rrezikut të përbashkët, të tilla si transfertat fiskale kur një rajon – apo një vend anëtar – preket nga një tronditje ekonomike apo financiare.

Imbalancat mes vendeve me surplus dhe atyre me deficit në eurozonë filluan të krijoheshin që përpara krizës financiare të vitit 2008 dhe ato mbeten në zemër të problemeve të Europës. Fakti që theksi është vënë me tepri në masa miopike të konsolidimit fiskal nuk ka ndihmuar shumë. Këmbëngulja për këto masa, si në rastin e programit të shpëtimit nga falimenti, ku Greqia duhet të mbajë një surplus primar prej më shumë se 3 për qind të PBB-së në mënyrë që të reduktojë deficitin publik dhe ta vendosë borxhin publik në drejtim ulës, nuk ka qenë kurrë një ide e mirë. Por këto masa të çmendura mund të kenë qenë gjithashtu të pashmangshme: ky program reflekton presionet politike në vendet kryesore të eurozonës dhe aftësinë e këtyre presioneve për të kufizuar lëshimet për vendet me shpenzime të larta dhe të papërgjegjshme nga pikëpamja fiskale.

Mbijetesa e euros brenda kontekstit të preferencave heterogjene kombëtare ka sjellë një recesion të gjatë, me papunësi të lartë dhe përkeqësim të standardeve të jetesës në disa vende, borxh publik të pamenaxhueshëm dhe opinion publik gjithnjë e më euroskeptik. Greqia, për shembull, pa ekonominë e vet të bjerë nga viti 2008 deri më 2013. Italia ka përjetuar një recesion të dyfishtë dhe 14 tremujorë rresht rënieje ekonomike që nga viti 2011. Të dyja vendet kanë nivele të larta papunësie: 25 për qind në Greqi dhe 12 për qind në Itali.

Dhe fundi nuk është afër. Problemet janë përmbledhur, por nuk janë zgjidhur. Për shembull, pyetja se si duhet të zgjidhet problemi i boxheve publike në nivele shumë të larta duke marrë parasysh kufizimet strukturore dhe institucionale të imponuara nga zona e monedhës së përbashkët – përfshirë ndalesën për të monetizuar borxhin në shkallë të bashkimit monetar – do të vijojë të përndjekë mbijetesën e projektit të euros, duke kërcënuar njëkohësisht stabilitetin financiar dhe fizibilitetin politik.

E vetmja mënyrë përpara për vende me borxhe tepër të larta si Greqia dhe Italia duket se është vijimi pak a shumë me të njëjtën recetë: deflaciono pagat, rrit fleksibilitetin e tregut të punës dhe zbato reforma nga ana e ofertës, të tilla si privatizimi dhe zvogëlimi i sektorit publik. Kjo në mënyrë të saktë adreson kufizimet e imponuara nga sistemet e kursit fiks tëkëmbimit, siç është efektivisht bashkimi monetar Europian dhe synon të përmirësojë produktivitetin.

Por kjo recetë nuk merr parasysh çështjet politike, të tilla si ajo se sa kursime janë të gatshëm votuesit të pranojnë.

Brenda sistemit aktual, vendet anëtare janë bllokuar në regjime të kursit fiks, gjë që reflekton kursin e këmbimit të monedhave kombëtare në euro. Kursi i këmbimit nuk mund të përdoret më si mjet politik për t’i bërë eksportet më konkurruese dhe për të ribalancuar ekonominë e brendshme. Kështu, një vend mund të arrijë konkurrueshmërinë në terma afatshkurtra vetëm përmes deflacionimit të pagave dhe reduktimit të kostove të punës.

Që nga fillimi i krizës së euros, një debat i kufizuar politik dhe dominimi i mendimeve të vendeve ekonomikisht dhe politikisht më të forta (mendo: Gjermania) e kanë kthyer sistemin sakaq pengues të kursit fiks të këmbimit në një sistem ndëshkues. Presionet deflacionare, si në rastin e periferisë së eurozonës, e bën edhe më të vështirë reduktimin e borxhit publik në raport me PBB-në.

Dhe këtu është pjesa më e keqe: asgjë nga këto nuk duhej të na vinte si surprizë. Projekti i euros nuk është i pari projekt në histori me kurs fiks këmbimi që ka detyruar vendet të ribalancojnë përmes deflacionit, i cili është njëkohësisht i dhimbshëm dhe i pakuptimtë. Përpara Luftës së Parë Botërore dhe pak kohë pas luftës, ekonomia botërore punonte në Standardin e Arit, i cili funksiononte në shkallë botërore në mënyrë shumë të ngjashme me euron sot brenda 19 vendeve që e përdorin këtë monedhë. Si rrjedhojë e Depresionit të Madh vendet nuk patën më mundësi të përballen me reduktimin e çmimeve dhe pagave, proces që qe i nevojshëm për të ruajtur konkurrueshmërinë dhe filluan të dalin nga standardi i arit. Britania doli më 1931 kur u bë e qartë se kursi i këmbimit të stërlinës qe tepër i lartë dhe po sillte rritjen e papunësisë.

Ky opsion nuk është i disponueshëm për vendet anëtare të eurozonës. Ato janë lidhur me detyrime traktati dhe për më tepër, nuk kanë në dispozicion monedhat kombëtare – përveçse në rast se janë të gatshëm të hyjnë në rrugën plot telashe të shpërbërjes së euros, diçka që as qeveria radikale në Athinë nuk dëshiron të ndodhë. Por lodhja nga kursimet ka rritur stekën dhe i ka bërë politikat deflacionuese më pak të pranueshme në vendet demokratike. Kjo reflektohet në debatin që tashmë është më i polarizuar se kurrë, mes partive pro euro dhe atyre anti euro, mes atyre pro-Gjermanisë dhe anti-Gjermanisë.

Bashkimi monetar Europian është një projekt politik i ndërtuar me supozime të pamundura që një monedhë e përbashkët – dhe një treg i përbashkët – mund të kapërcejë vështirësitë e krijuara nga interesat kombëtare dhe politikat e brendshme. Historia e pesë viteve të fundit tregon kostot e këtyre supozimeve. Dhe kjo i ofron Europës mundësinë për të reflektuar nëse angazhimi për të mbajtur euron më këmbë – duke bërë “çfarëdo gjëje që të jetë e nevojshme” siç tha guvernatori i Bankës Qëndrore Europiane Mario Draghi — është rruga e drejtë përpara, veçanërisht në rast se kjo strategji prek më nënurë negative mirëqënien e disa vendeve anëtare dhe rrezikon të minojë demokracinë.

You may also like...