Rreziku i ardhshëm moral i Evropës

HANS-WERNER SINN*

Mynih – Kriza e euros ka kaluar përmes gjashtë fazave deri më tani. E mendoj se është e nevojshme që t’i rikujtojmë ato duke qenë se ato na tregojnë se si politikbërësit tentuan të heqin gështenjat nga zjarri me duart e të tjerëve. Tani për tani tregjet janë të qeta, por kjo është vetëm fillimi i fazës së shtatë të krizës, gjatë së cilës Evropa do të jetë zhytur në borxhe. Fazat e krizës deri më tani kanë qenë si më poshtë:

• Kriza e vitit 2007 që erdhi si pasojë e flluskës së inflacionit të kredive që ishte fillimi i krizës së euros.
• Vendet në jug të eurozonës dëgjuan këshillën e shtypit të shkruar për të zëvendësuar financimin privat ndërkombëtar, një opsion që u mundësua nga një ulje drastike e standardeve kolaterale për rifinancimin e kredisë së mundësuar nga bankat qendrore të eurozonës.
• Blerja e borxhit publik nga Banka Qendrore përmes Tregut të Letrave me Vlerë, synonte në ruajtjen e vlerës së kolateralit.
• Politikat fiskale për të shpëtuar vendet e prekura nga kriza dhe Bankën Qendrore Evropiane.
• Premtimi i BQE për të blerë shuma të mëdha të borxhit publik brenda kornizës të transaksioneve monetare me të drejta të plota (OMT), që kish për qëllim që të inkurajonte flukset private të kapitalit në Evropën jugore, duke qenë se masat fiskale për shpëtimin qenë të konsideruara të pamjaftueshme dhe politikisht shumë restriktive.
• Limitimi i kreditorëve dhe detyrimit të investitorëve në vetëm 8% të bilancit total prej bankave në kontekstin e unionit të ri të Bankave të Evropës – një masë që ka si qëllim garantimin e huave ndërkombëtare private drejt bankave të prekura nga kriza.

 

Faza e shtatë e krizës është zgjerimi i rrezikut moral,  që rrjedh nga rritja e borxhit. Duke patur parasysh rreziqet që hasin investimet e shumta si pasojë e masave të paketës shpëtuese të krijuara nga BQE dhe anëtarët e qeverisë së eurozonës, investitorët edhe një herë u duhet të pranojnë kthime të ulëta ndërkohë që huamarrësit po mbërthejnë mundësitë e reja.

Për të qenë të sigurt, në 2011 e ashtuquajtura marrëveshje fiskale për të cilën u ra dakord në mënyrë të tillë që të shmangej pikërisht kjo pasojë e përmendur më sipër. Marrëveshja në fjalë, e firmosur nga të gjithë anëtarët e Bashkimit Evropian përpos Mbretërisë së Bashkuar dhe Republikës Çeke, i detyron qeveritë mes të tjerave që të reduktojnë përqindjen e borxhit/PBB vjetore me një të njëzetën e diferencës mes raportit aktual borxh/PBB në përqindje dhe limitit të Maastriktit prej 60%. Gjithsesi, përjashtimi i paraparë në marrëveshje ka përjashtuar efektivisht tezat kufizuese.

Të kish qenë një marrëveshje e detyrueshme për t’u zbatuar, Italia do të duhet të reduktonte raportin e saj borxh/PBB nga 121% në 2011 në 112% në 2014. Ndërkohë që borxhi i saj ka arritur kulmin e nga një parashikim i Komisionit Evropian mendohet të shkojë rreth 134% në fund të këtij viti.

Ashtu sikundër borxhi i Spanjës që duhet të shkonte nga 71% në 69%, por që me shumë mundësi do të shkojë në 99%. Borxhi i Greqisë gjithashtu do të shkojë nga 170% në 177% (me gjithë lehtësimin prej 58-pikë-përqindje të borxhit në 2012), Portugalia do të shkojë nga 108% në 127% dhe Franca do ta rrisë borxhin e saj nga 86% në 96%. Por, megjithëse qeveritë e pranojnë dështimin e tyre nuk pranojnë kurrsesi që të ndjekin politika shtrënguese.

Kryeministri Italian, Matteo Renzi, erdhi në pushtet përmes kësaj platforme. Kryeministri grek Antonis Samaras po përpiqet ta rivalizojë opozitarin Alexis Tsipras në të njëjtën mënyrë. Gjykata Kushtetuese Portugeze shfuqizoi përpjekjet qeveritare për një paketë fiskale shtrënguese. Kryeministri i ri i Francës, Manuel Valls, po lëviz gjithashtu kundër masave shtrënguese. Me sa duket, të gjithë duan të kenë rritje ekonomike, por fatkeqësia është që kur politikanët flasin për rritje ekonomike, ato e kanë fjalën për rritjen e borxhit publik.

Një rritje e borxhit publik do të sjellë një një rritje afatshkurtër të kërkesës, duke ndihmuar në rritjen e shkallës së shfrytëzimit të kapaciteteve dhe duke mbajtur papunësinë në kontroll. Gjithsesi, borxhi i ri nuk është asgjë më shumë se sa një formë stimulanti, që ul presionin për të marrë masa të dhimbshme që do të përmisojë konkurueshmërinë dhe kapacitetin e rritjes.

Kjo rënie e rilindur përmes disiplinës së borxhit reflekton socializimin e kostove të falimentimit potencial mes gjithë vendeve të eurozonës përmes përcaktimit të mekanizmave bashkëpërgjegjës. Është pikërisht ky borxh de facto që ka nxitur kreditorët që të pranojnë norma të ulëta interesi dhe pikërisht ky interes i ulët është ajo që nda Renzin, Samarasin, Vallsin dhe të tjerët nga politikat shtrënguese.

Deri më tani nuk kemi asgjë të re deri më tani; Kur një vendim-marrës mund të pretendojnë besimin e plotë në të mirat e një politike dhe të kolektivizojë kostot, ai do të ndjekë atë politikë gjithnjë e më shumë e më shpesh dhe në një shtrirje më të madhe se sa në rastin kur ai do të mbështetej vetëm tek kostot e kësaj politike. Ajo që ka më shumë rëndësi është se si ka mundësi që përçudnuesit e Evropës ia kanë arritur të veshin kostumin e një përparimi të ri social.

Mjafton vetëm të hedhim sytë në SHBA për të parë se sa e rrezikshme- dhe në fakt e paqëndrueshme – është kthyer udha që po ndjek eurozona. Kur njëri prej shteteve të Amerikës e tejkalon masën e borxhit, kreditorët shqetësohen së tepërmi dhe në skenë hjnë menjëherë politikat shtrënguese për të parandaluar rrezikun e falimentimit – siç ka ndodhur në vitet e shkuara në Kaliforni, Ilinois dhe Minesota.

Por ajo që ka më shumë rëndësi është se raporti borxh/PBB është mjafti i ulët e qartësisht poshtë 10%, sepse kreditorët e dinë që askush nuk do t’u vijë në ndihmë. Rezerva Federale nuk do t’i blejë borxhin atyre përmes bonove qeveritare dhe autoritetet federale nuk do të lëshojnë asnjë dorëzani.

Ndërkohë që në Evropë aksesi i lehtë i gazetave lokale përpara dhe pas themelimit të BQE bashkë me mekanizmat fiskale të shpëtimit kanë garantuar shqetësimin e investitorëve vetëm në çastet kur përqindja e borxhit është 10-20 herë më e lartë se normalja. Si rezultat, niveli i borxhit rritet derisa del nga kontrolli.

Limiti kritik pas së cilës kreditorët hyjnë në panik është rritur sinjifikativisht përmes skemave falimentuese që janë vënë në skenë gjatë dy viteve të fundit. Kjo do të sjellë disa vite qetësi derisa borxhi do të ngjitet deri në limit e më pas do të vijë stuhia, që do të prekë qytetarët e zakonshëm ndërsa liderët e sotëm do të mbeten të paprekur ndërsa tërheqin pensionet e tyre.

 

*Hans-Werner Sinn, Profesor i Ekonomisë dhe Financave Publike në Universitetin e Mynihut, është President I IFO Institutit për Kërkime Ekonomike dhe është anëtar i Grupit të Këshilltarëve në Ministrinë e Ekonomisë në Gjermani. Ai është autor i librit Can Germany be Saved?
http://www.project-syndicate.org/commentary/hans-ëerner-sinn-laments-the-reneëed-run-up-in-public-debt-in-key-eurozone-economies#xooz8ë5RejrgGbTa.99